Tüketici Hakem Heyetlerine Yapılacak Başvuru ve Garanti Süresi İçerisinde Arızalanan Mala İlişkin Tüketicinin Tüketici Hakem Heyeti’nde Sahip Olduğu Haklar ve Hukuki Sürece İlişkin Değerlendirme
Tüketici Hakem Heyetine (THH) başvuru yaparken tüketiciler, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun da (TKHK) belirtilen parasal sınırlara göre yetkili mercilere başvurmalıdır. Bu mercilerin görev ve yetkileri, Kanunun 68/1. maddesinde belirtilen parasal sınırlarla belirlenir.
Tüketici işlemleri, mal veya hizmet piyasalarında ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan sözleşmeleri ve hukuki işlemleri kapsar (6502 TKHK m.3/1-1).
Tüketicinin zararı, THH’ye yasal başvuru parasal sınırını aşarsa, tüketici, THH’ye başvuru sınırını aşan miktardan feragat ederek THH’ye başvurabilir. Ancak, feragat edilen ve aşılan tutar için tekrar başvuru yapılamaz. Tüketici Hakem Heyeti sui generis bir kurum olduğundan HMK m. 107’de düzenlenmiş belirsiz alacak davası adı altında bir dava göremez. Ancak, THHY’de, belirsiz alacak davasına benzer bir düzenleme bulunmaktadır (Tüketici Hakem Heyetleri Yönetmeliği 22/1). Bu bağlamda tüketici, uyuşmazlığa konu alacağı/zararı net bir şekilde belirleyemiyorsa yani talep belirlenebilir değilse bu durumda tüketici, başvuru dilekçesinde hukuki ilişkiyi ve asgari bir miktarı belirterek THH’ye başvurabilir. THH’deki incelemede, uyuşmazlığa konu miktar bilgi ve belgeler ile tam olarak tespit edilebilirse THH, tüketicinin talep ettiği miktarın daha fazlasına ya da azına karar verebilecektir.
THH'de duruşma usulü olmadığından, incelemeler dosya üzerinden yapılır (THH Yönetmeliği madde 18). Ancak, THH gerekli gördüğü durumlarda tarafları ve bilirkişiyi dinleyebilir. Taraflar, Tüketici Hakem Heyetinin kendilerini dinleme amacıyla çağırılmalarına icabet etmek zorunda değildir. Bu kapsamda, THH’nin tarafları zorla getirme ya da gelmeyen aleyhine sonuç bağlamak gibi bir yetkisi bulunmamaktadır. THH, her türlü bilgi ve belgeyi taraflardan ve ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan isteme yetkisine sahiptir (6502 TKHK’nın 69 ve THHY 12/1. Maddeleri).
Tüketici Hakem Heyetine başvurular şahsen, avukat aracılığıyla, elden, posta yoluyla veya e-Devlet kapısı üzerinden Tüketici Bilgi Sistemi (TÜBİS) aracılığıyla yapılabilir. Başvuruların, tüketici hakem heyetlerine dilekçe ve ilgili belgelerle yapılması gerekmektedir. Başvurular, tüketicinin ikamet ettiği yer veya işlemin gerçekleştiği yerdeki Tüketici Hakem Heyetine yapılır. İl ve İlçe Hakem Heyetleri kendi sınırları içinde yetkilidir.
Garanti süresi içerisindeki arızalar kapsamında Tüketici Hakem Heyetine başvurulabilir. Tüketiciye, tüketicinin satıcı karşısında korunması için özel düzenlemeler getirilmiştir. Özellikle garanti belgesi verilmesi ve ayıptan doğan sorumluluğa ilişkin olarak TKHK önemli hükümler içermektedir. Tüketici, garanti süresi dışında verilen hizmetlerden kaynaklanan sorunlar için de THH'ye başvurabilir ve garanti süresi içindeki haklara benzer haklara sahip olabilir.
Garanti süresi içerisinde malın arızalanması durumunda, tüketici çeşitli haklara sahiptir. Türk Hukuku, özellikle Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) ve Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesinde bu hakları düzenler. TKHK'nın 56. maddesi uyarınca, üretici ve ithalatçılar, tüketiciye yönelik ürettikleri veya ithal ettikleri mallar için bir garanti belgesi düzenlemek zorundadırlar. Bu belge, tüketicinin garanti süresi içerisindeki haklarını belirtir. Arıza durumunda, tüketici garanti belgesinde belirtilen hakları kullanabilir. Bu kapsamda tüketici, garanti süresi içerisinde arızalanan mala ilişkin olarak Tüketici Hakem Heyetine başvurarak aşağıdaki haklarını kullanabilir;
Garanti süresi içinde malın arızalanması halinde, TKHK m. 11 uyarınca tüketici, satıcı, üretici veya ithalatçıya karşı çeşitli seçimlik hakları kullanabilir. Bunlar arasında ücretsiz onarım hakkı ve malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakkı bulunur. Tüketici, bu haklarından herhangi birini tercih edebilir. Eğer tüketici onarım hakkını seçerse, satıcı, işçilik masrafı, değiştirilen parça bedeli ya da başka herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeksizin malın onarımını yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Aynı zamanda tüketici, bu hakkını üretici veya ithalatçıya karşı da kullanabilir. Garanti süresi içinde malın tekrar arızalanması, tamiri için gereken azami sürenin aşılması veya tamirinin mümkün bulunmadığının anlaşılması durumlarında ise tüketici, TKHK m. 11'de belirtilen diğer seçimlik haklarını kullanabilir. Bu durumda, satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumlu olur ve tüketici, ürünün değiştirilmesini veya satış bedelinin iadesini talep edebilir. Özetle, garanti süresi içerisinde malın arızalanması durumunda, tüketici, garanti belgesi kapsamında ve TKHK'da belirtilen hakları kullanarak, ücretsiz onarım, malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi veya satış bedelinin iadesini talep edebilir. Bu süreçte, satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumlu tutulur.
Tüm bunlara ek olarak değinmekte fayda var ki Tüketici Hakem Heyeti kararlarına karşı bireysel başvuru yoluna gidilemez. Ancak, THH kararlarına karşı gidilebilecek üst hak arama yolu olan tüketici mahkemelerine yapılan itiraz davası sonucunda, tüketici mahkemelerinde verilecek karara karşı bireysel başvuru yoluna gitmek mümkündür.