Son zamanlarda evden çalışma yapan kişilerde artışlar gözlenmekte. İnternetin de yaygınlaşması, e ticaretin artması ve yeni iş imkanları arayanlar nedeniyle uzaktan çalışma cazip hale gelmeye başladı. Ancak bu durum bir takım hukuki konuları da gündeme getirdi. Evden çalışan bir işçinin başına gelen herhangi bir kaza karşısında iş yerinin sorumlulukları nelerdir? Evden çalışan işçinin iş güvenliği hakkı nedir? Uzaktan çalışma mesaisi nasıl düzenlenecek? gibi.
Uzaktan çalışma iş kanununda düzenlenmiştir. Kanuna göre:
Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma
Madde 14 -
14*/4(Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 md.) Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.
14/5 (Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 md.) Dördüncü fıkraya göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.
14/6 Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 md.) Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
14/7 (Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 md.) Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir” denilmiştir.
Bu kanuna istinaden yönetmelik çıkarılmıştır.
Maddede uzaktan çalışmanın tanımı yapılmıştır. Sözleşmenin yazılı olması geçerlilik şartıdır. Ve yazılı sözleşmenin içeriğinde neler olması gerektiği kanunda özetlenmiştir. Yönetmelikte ise ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Uzaktan Çalışma Yönetmeliği 2021 yılının mart ayında yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin amacı, uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasını ve uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirlemektir. Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesi uyarınca uzaktan çalışanları ve bunların işverenlerini kapsar denilmiştir.
Uzaktan çalışma: İşçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisini, ifade eder. Şeklinde yönetmelikte tanımı kanuna uyumlu olarak yapılmıştır.
Beşinci maddesinde ise Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılır. Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır denilerek sözleşmenin içeriği belirlenmiştir.
Çalışma mekânının düzenlenmesi maddesi ile “Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenir” denilmiştir. Esasen bu madde uzaktan çalışma yerinin işyeri ile aynı statüde olduğunu açıkça belirlemekte ve işverene bazı yükümlülükleri yerine getirme zorunluluğu taşımaktadır.
Kural olarak malzeme temini yine yönetmelikte açıkça “Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır” denilmiştir.
Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir. (2) İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanır” denilmiştir. Yani yönetmelik uzaktan çalışma yerini işyerinin bir eklentisi gibi görmektedir.
Yazılı sözleşme ile normal çalışmadan uzaktan çalışmaya geçilebileceği kanunda açıkça düzenlenmiştir
Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır. Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılmasında sakınca yoktur. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır. Yani iş kanunundaki hükümlere göre çalışma süresi belirlenecektir. Ayrık bir düzenleme yoktur. Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenir.
Yönetmeliğin 12 maddesinde ”(1) İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür” denilmiştir. Yani yönetmelik uzaktan çalışma mekanını işyeri ile aynı statüde kabul etmiştir. Bunun bir sonucu olarak uzaktan çalışma esnasında kaza olması halinde bu iş kazası sayılacaktır. Ancak burada kazanın uzaktan çalışma işinin yapıldığı sırada meydana gelmesi gerekir. Şahsi işler ile Uzaktan çalışma işleri yaparken oluşan kazanın iş kazası olup olmadığının tespiti önem arz edebilir. Tespit zor olabilir. Ancak bu husus uzmanlar tarafından değerlendirilecektir.
İş Sağlığı ve Güvenliği hususu uzaktan çalışmada önem arz etmektedir.
Uzaktan çalışma uygulamasında işçinin mahremiyeti ve işverenin yükümlülükleri arasındaki tartışmaların çıkış noktası iş sağlığı ve güvenliği konusudur. İşçinin işini evinde yürütürken bir kaza geçirmesi halinde, söz konusu kazanın iş kazası olarak nitelendirileceği yukarıda açıklandığı üzere uzaktan çalışma alanının işyeri kapsamında olduğu belirtildiğinden tartışmasızdır. Ancak işverenin bu kazayı önlemek için üzerine düşen yükümlülüklerin neler olduğu tartışmalıdır. Bu konuda Yönetmelik md. 12 genel bir hüküm getirse de söz konusu hükümden çeşitli çıkarımlar yapmak mümkündür. Buna göre;
Hükümde işverenin yükümlülükleri;
-İş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek,
-Çalışana gerekli eğitimleri vermek,
-Çalışanın sağlık gözetimini sağlamak,
-Sağladığı ekipmanlarla ilgili olarak iş güvenliği içi gereken tedbirlerini almak olarak saymıştır.
İşverenler, evinden çalışan işçilere evde gerçekleşebilecek iş kazalarına ilişkin eğitim vermeli, buna ilişkin nasıl önlem alınabileceğini çalışana bildirmeli, çalışan tarafından söz konusu önlemin alınması halinde de oluşacak masraflara işverenler katlanmalıdır. İşverenin bilgilendirmesi ve talebine rağmen çalışan söz konusu önlemi almak istemezse ve talimatlara uymadan işe devam ederse bu halde işverenin sorumluluğunun sona erdiğini kabul etmek gerekir. Aksi halde, işverenin işçinin evine doğrudan müdahale edip tedbir alabileceği bir durum yoktur. Bu nedenle işverenin denetim görevi biraz daha yumuşatılmıştır.
Yönetmelikte “Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. (2) Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir” denilerek yasak işler belirtilmiştir.
Av. İbrahim GÜLLÜ
TÜKONFED Başkan Vekili
.