Bu yazı, uzun uzun kooperatifçiliğin tarihçesinden ve yararlarını anlatmayı hedeflemiyor. Çünkü gelinen noktada bugün herkes biliyor ki; kooperatifçilik güçbirliği, işbirliği ve amaç birliği yaparak, piyasadaki aktörlere karşı güçsüz ve yetersiz kalan bireylerin/birimlerin rekabet etme kabiliyetini, işbirliğinin gücünü sürdürülebilir kılan bir yapıyı ifade etmektedir. Bu nedenledir ki; her yıl Temmuz ayının ilk Cumartesi günü Uluslararası Kooperatifler Günü olarak kutlanmaktadır. 1923 yılından beri dünya çapında tüm kooperatifler tarafından kutlanan ve 1995 yılında Uluslararası Kooperatifler Birliği tarafından (ICA: International Cooperative Alliance) 'nın yüzüncü yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından resmen ilan edilen Uluslararası Kooperatifler Günü, Birleşmiş Milletler’in 16 Aralık 1992 tarihli genel kurulunda alınan karar gereğince Uluslararası Kooperatifler Günü olarak ilan etmiştir.
Kooperatifçilik Günü Temaları
Her yıl farklı bir tema ile öne çıkarılan gün ile ilgili olarak bulunulan dönemim dinamikleri esas alınmaktadır. Bu çerçevede son yıllarda öne çıkan uluslarası kooperatifler günleri (#CoopsDay) için belirlenen başlıklar şöyledir ;
2023 Yılında Uluslararası Kooperatifler Gününün ana teması:”Hızlandırılmış Sürdürülebilir Kalkınma için Kooperatifler” olarak belirlenmiştir.
2022 yılında: “Kooperatifler Daha İyi Bir Dünya İnşa Eder”,
2021 yılında: “Birlikte daha iyisini yeniden inşa edelim”,
2020 yılında: “İklim Eylemi”,
2019 yılında: “İnsana Yakışır İş”,
2018 yılında: “Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim”,
2017 yılında: “'Kooperatifler Kimsenin Geride Kalmamasını Sağlar”,
2016 yılında: “Kooperatifler: Sürdürülebilir Bir Gelecek için Hareket Etme Gücüdür”,
2015 yılında: "Kooperatifleri Seçin, Eşitliği Seçin".
Görüldüğü gibi özellikle son yıllarda seçilen temalar BM Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs) tarafından başlatılan çalışmaların 2015 yılında Sürdürülebilir Kalkınmanın 17 amaca odaklandırılmasıyla (SDGs) küresel kalkınma gündemiyle ilişkilendirilmiştir. Çünkü sürdürülebilir kalkınma için Gündem-2030 için; güçbirliğinin somut sonuçlarının hayat bulduğu kooperatifler en önemli araçlar arasında yer almaktadır.
Uluslararası Kooperatifçiliğe Bakış
Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) verilerine göre; dünya genelinde insanların en az %12'si kurulu bulunan 3 milyon kooperatiften birine üye durumundadır. Söz konusu kooperatifler, istihdam edilen nüfusun %10'una iş veya çalışma fırsatı sağlamaktadır (ICA, 2023). Dünyanın en büyük 300 kooperatifinin yer aldığı ve dijitalleşmenin zorluklarına dikkat çeken Uluslararası Kooperatifler Birliği(ICA) ve Avrupa Kooperatif ve Sosyal Girişimler Araştırma Enstitüsü (Euricse), Dünya Kooperatif İzleme (WCM) 2022 raporuna göre (Euricse, 2022); dünyanın en büyük 300 kooperatifinin, 2020 cirosu 2,2 trilyon ABD dolarıdır. Bu kuruluşlara sektörel olarak bakıldığında; listenin başında Sigorta (101 işletme) ve Tarım (100 işletme) olmak üzere çeşitli ekonomik sektörlerde faaliyet göstermektedir. İlk 300 kuruluşun yaklaşık 1/4’ü ABD’de 71 işletme olarak faaliyet göstermektedir. Bunu Fransa (42 işletme), Almanya (31 işletme) ve Japonya (22 işletme) gibi diğer sanayileşmiş ülkeler izlemektedir. Geçen yıl olduğu gibi, cironun kişi başına gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı temel alınarak yapılan İlk 300 sıralamasında ise, iki Hintli üretici kooperatifi ilk iki sırayı almıştır bunlar Hindistan Çiftçi Gübre Kooperatifi (IFFCO) ve Gujarat Süt Pazarlama Kooperatifidir. Üçüncü sırada Fransız Tarımsal Krediler Grubu (Groupe Credit Agricole) bulunmaktadır.
Bunun yanında kooperatifler yıllık ciroları bakımından ele alındığında sektör sıralamasında öne çıkanlar kooperatifler arasında ilk sırada; Tarım ve Gıda Endüstrileri alanında Zen-Noh (Japonya), Sanayi ve Kamu Hizmetleri alanında Corporación Mondragón (İspanya), Toptan ve Perakende Ticaret alanında REWE Group (Almanya), Sigorta alanında yine Japonya’dan Nippon Life, Finansal Hizmetler alanında Groupe Crédit Agricole (Fransa), Eğitim, Sağlık ve Sosyal Hizmetler alanında Sistema Unimed (Brezilya) ve Diğer hizmetlerle ilgili olarak OBOS BBL (Norveç) sıralanmaktadır.
Burada tarım ve gıda endüstrilerinin ciro bakımından ilk sırada olması önemlidir. Söz konusu raporda; “dijitalleşmenin geliştiği günümüzde kooperatiflerin karşılaştığı zorluklarla ilgili olarak, dijital araçların kullanımına odaklanılması ve artan dijitalleşmenin sağlayacağı olumlu ve olumsuz etkiler üzerinde de durulmuştur.
Sonuç ve Öneriler
Uluslararası düzeyde kooperatifçiliğin geliştirilmesi yönündeki çalışmaların Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarıyla ilişkilendirilmesi önemlidir. Bu şekilde konunun dünya gündemine getirilmesi ve ilgili birimlerin söz konusu amaçların farkında olarak işlevlerini yerine getirmesi değerlidir. Özellikle küresel ölçekte kooperatiflerin ve üyelerinin küresel sürdürülebilirlik amaçlarına yaptıkları hizmetin öneminin farkına varmalarının sağlanması, daha yüksek bilinçle çalışmaya katkı sağlayacaktır. Ayrıca Uluslararası Kooperatifler Günü'nü anmak üzere 2023 temasının “Kooperatifler: Hızlandırılmış Sürdürülebilir Kalkınma için Ortaklardır” olarak belirlenmesi sürdürülebilir kalkınmada “kooperatiflerin hızlandırıcı etkisi”nin gündeme getirilmesi bakımından da çok önemli olduğu açıktır.