Türkiye tarımsal potansiyeliyle ve ortaya koyduğu performansla tarımsal hasıla bakımından Avrupa’da ilk sırada ve dünya genelinde ilk 10’da yer alıyor. Bu veriler ciddi bir üretim gücünü gösteriyor. Ancak ülkemizde en çok konuşulan konular arasında özellikle tarım ve gıda ürünleri fiyatlarındaki aşırı artış yer alıyor.
Bu iki veriden hareketle; esasen burada paradoksal bir yapının varlığından bahsetmek gerekiyor ve bu durumu doğru yöntemlerle analiz etmek ihtiyacı bulunuyor.
Buna göre; tüketicilerin uygun fiyatlı ürün satın almasına ülkenin tarımsal üretim gücünün nasıl bir etkide bulunduğu ve bu gücün ne şekilde katkı sağladığı üzerinde durmak gerekiyor.
Bu nedenle bu yazıda; Dünya ve Türkiye’de genel durumu anlamak ve eğilimleri ortaya koymak ve enflasyonun bireyselliği ya da “Herkesin Enflasyonu Farklıdır!” üzerinde bir tartışmaya zemin hazırlamak amaçlanmıştır.
DÜNYADA TARIM- GIDA ÜRÜNLERİ FİYATLARI
Dünya geneline bakıldığında tarım-gıda ürünleri fiyatlarının 2020 yılı mayıs ayından itibaren sürekli arttığı görülmektedir. Gıda ve Tarım Örgütü FAO’nun yayınladığı verilere bakıldığında şu değerlendirmeler yapılabilir (https://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/):
Dünya Gıda Fiyat Endeksi Aralık-2021’deki küçük düşüşe rağmen 2021 yılında 2020 yılına göre %28,1 artarak son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 2022 FAO Gıda Fiyat Endeksi ise, Ekim ayında neredeyse hiç değişmemiştir. Yüksek dünya tahıl fiyatları, diğer gıda emtialarının düşük fiyatlarını bir ölçüde dengelemiştir. Buna göre; Ekim 2022'de Hububat Fiyat Endeksi'ndeki yükseliş, bitkisel yağlar, süt ürünleri, et ve şeker endekslerindeki düşüşleri dengelemiştir.
FAO Tahıl Fiyat Endeksi; 2020 yılına göre %27,2 artarak 131,2 puana yükselmiş ve 2012'den bu yana kaydedilen en yüksek yıllık ortalamaya ulaşmıştır. Buna göre; 2021 yılında mısır ve buğday fiyatları 2020 yılına göre %44,1 ve % 31,3 daha yüksek oluşmuştur. 2022 yılı Ekim ayında tahıl fiyatları ortalama Eylül ayına göre %3,0 ve bir yıl önceki değerinin %11,1 üzerinde gerçekleşmiştir. Buna göre; tüm önemli tahılların uluslararası referans fiyatları aylık bazda yükselmiştir. Bununla birlikte Dünya buğday fiyatları büyük ölçüde Karadeniz Tahıl Girişimi (İstanbul Mutabakatı) ile ilgili devam eden belirsizliklerden kaynaklı %3,2 artmıştır.
FAO Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi; 2020 yılına göre yağ fiyatları %65,8 artarak tüm zamanların yıllık en yüksek seviyesine ulaşmıştır(FAO, 2021). 2022 yılında ise; Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi aylık %1,6 düşüşle bir yıl önceki seviyesinin yaklaşık yüzde 20 altında kalmıştır. Endeksin devam eden düşüşü, yüksek ayçiçek yağı kotasyonlarını dengeleyen hurma, soya ve kolza yağı dünya çapındaki düşüşten kaynaklanmıştır(FAO, 2022).
FAO Süt Ürünleri Fiyat Endeksi; 2020 yılına göre %16,9 artmıştır. 2022 yılında ise; 2022 yılının Eylül ayına göre %1,7 düşüşle Ekim'de ortalama art arda dördüncü aylık düşüşünü göstermiş, buna rağmen bir yıl önceki değerinin %15,4 üzerinde kalmıştır.
FAO Et Fiyat Endeksi; 2020 yılına göre %12,7 artışla 107,6 puan olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılı Eylül ayına göre %1,4 düşüşle Ekim ayında tüm et türlerinin dünya fiyatlarında düşüşler kaydedilmiştir. Ancak endeks bir yıl önceki değerinin %5,8 üzerinde kalmıştır.
FAO Şeker Fiyat Endeksi; 2020 yılına göre dünya şeker fiyatlarının % 37,5 artarak 2016'dan bu yana en yüksek fiyat değerine ulaşmıştır. 2022 yılı Ekim ayında Eylül ayına göre %0,6 ve geçen yılın aynı ayına göre %8,5 düşmüştür (FAO, 2022).
Yukarıdaki değerlendirmeler kapsamında son 3 yıllık fiyat trendi aşağıdaki grafikte verilmiştir (FAO, 2022). Grafikte görüldüğü gibi reel ve nominal değer itibariyle Gıda Fiyat Endeksinde yükseliş trendinin devam ettiği görülmektedir.