I. Alaaddin Keykubad Dönemi (1220-1237):
Sur ve Burç Kitâbeleri
4. Yahya b. Ebî Bekir Burcu Kitâbesi
Erten, 3. kitâbe olan Tuğrul Burcu kitâbesini okuduktan sonra 4. kitâbe hakkında; “Yine bu mahallede Lü’lü Ahmed Efendi’nin hanesinde bulunup Antalya Müzesi’ne nakledilmiş âtideki kitâbe vardır” şeklindeki açıklamadan sonra kaydettiği kitâbe Yahya b. Ebî Bekir burcu kitâbesidir. Yine Erten’in, Antalya Livası Tarihi adlı çalışmasının 60. sayfasında kitâbe ile alakalı yaptığı ; “Bu kitâbenin irtifâı bir metre sekiz santim ve arzı doksan santim olup hurufâtın irtifâı 21 santimdir” şeklindeki açıklama 4. kitâbenin ölçülerine âittir.
108x90 cm ebatlarında olan kitâbe, mermer üzeri 4 satır Selçuklu celî sülüsü ile yazılmıştır. Kitâbe, Antalya Müzesi Envanteri Defteri’nde; “Kitâbe, Mermer, Antalya’da bir evden, Müzeye geldiği tarih 18 Ağustos 1336, 1920” açıklamalarıyla, 9 sıra no ve 33 kayıt no ile kayıtlıdır.
Necmi Atik Özel Arşivi
امر بهذه العمارة السلطان المعظم شاهنشاه
الاعظم علا الدنيا و الدين سلطان البر و البحر
ابو الفتح كيقباد بن السلطان الشهيد كيخسرو اعز الله انصاره
على ايد العبد الضعيف يحي بن ابى بكر فى سنة اثنى عشرين و ستمائة
[1] Sinop kalesinin ikinci burcunun üzerinde 612/1215 tarihli ve “Bedreddin Ebu Bekir sahibi simre” yazılıdır. Bir de Sahip Ata Fahrettin Ali’nin dedesi el-Hâc Ebu Bekir adında bir zât daha vardır. Bu kitâbe hangisine âit olduğu belirsizdir. Hüseyin Hilmi, Sinop Kitâbeleri, s.7
[1] Erten, Antalya Livası, s. 57; Antalya Vilayeti, s. 60.
[1] SFE
امر بهذه العمارة السلطان المعظم شاهنشاه
الاعظم علا الدنيا و الدين سلطان البر و البحر
ابو الفتح كيقباد بن السلطان الشهيد كيخسرو اعز الله انصاره
Türkçe okunuşu: Emera bi-hâzihi’l-‘imâreti es-Sultânu’l-Mu’azzamu Şâhinşâhu
el-a’zamu ‘ala’d-dünyâ ve ed-dîni Sultânu’l-berri ve’l-bahri
Ebu’l-fethi Keykubâd bin es-Sultânu’ş-Şehîdu Keyhusrev e’azzellâhu ensârahu
‘alâ eydi’l-‘abdi’d-da’îfi Yahyâ bin Ebî Bekir fî seneti isney ‘ışrîne ve sittemiete
Türkçe çevirisi: “Bu yapının, Büyük Sultan, En büyük şahlar Şâhı, Din ve Dünyanın Yücelticisi, Denizin ve karanın Sultanı, Şehid Sultan Keyhüsrev oğlu Fetih Babası Keykubâd –Allah zaferlerini kutlu kılsın- zayıf kul Yahya b. Ebî Bekir eliyle yapılmasını 622/1225 senesinde emretti.”.
Yılmaz-Tuzcu, Yahya b. Ebî Bekir Burcu kitâbesini hatalı bir şekilde, kitâbesi kayıp olan 6. burcun kitâbesi olarak yerleştirmişlerdir.
5. Bayram eş-Şâmî Burcu Kitâbesi
Emir Bayram eş-Şâmî Burcu, üstü çatı ile kapalı nöbethâne burcudur. Nöbet odasının ahşap döşeme izleri ile bu burçtan batıya doğru bir sur duvarının uzantısının uçları da görülebilmektedir. Burç günümüzde maalesef bir evin duvarı vazifesini görmekte ve bir kısmı mutfak olarak kullanılmaktadır.
Erten, 1922 yılındaki çalışmasında 15. kitâbe olarak Bayram eş-Şâmî ismini okuyamamış, 1940 yılındaki çalışmasında 52. kitâbe olarak okuduğu kitâbede bu eksiğini tamamlamıştır.
173x116 cm ebatlarında olan kitâbe, mermer üzeri 6 satır Selçuklu sülüsü ile yazılmıştır.
Antalya Kaleiçi Selçuklu kitâbelerinden sadece Bayram eş-Şâmî Burcu kitâbesinde, diğer kitâbelerde sultanın vasıflarından olan سلطان البر و البحرين (sultânu’l-berri ve’l-bayreyni: karanın ve iki denizin sultanı) yerine ilk defaسلطان البرار و البحار (sultânu’l-birâri ve’l-bihâri: karaların ve denizlerin sultanı) ifâdesikullanılmıştır. Anadolu topraklarının bir kısmı ile Akdeniz ve Karadeniz’in bir kısmına sahip olan Selçuklu sultanına istikbalde bir temenni mânâsı taşıyan bu ibâreler hiçbir kitâbede bulunmamaktadır. Erten, Tevhid ve Yılmaz-Tuzcu’nun çalışmalarının hepsinde bu kısım dikkatlerinden kaçmış ve ibâre سلطان البر و البحرين (sultânu’l-berri ve’l-bahreyni) şeklinde okunmuştur. Ayrıca Yılmaz-Tuzcu, çalışmalarını yaptıkları sırada kitâbenin son satırı çatı izolasyonu ile örtülü olduğu için son satırı okuyamamışlar ve tereddütlerini soru işareti ile ifade etmişlerdir. Kitâbe üzerindeki çalışmalarımız sırasında, maalesef kitâbe üzerinde olan izolasyonlu çatı kısmının kaldırılması sağlanmış ve kitâbe tarafımızdan tam olarak fotoğraflanıp okunmuştur.
على ايد العبد الضعيف يحي بن ابى بكر فى سنة اثنى عشرين و ستمائة
LY-KT
امر بهذه العمارة السلطان المعظم شاهنشاه
الاعظم علا الدنيا و الدين سلطان البر و البحر
ابو الفتح كيقباد بن السلطان الشهيد كيخسرو اعز الله انصاره
على ايد العبد الضعيف يحي بن ابى بكر فى سنة اثنى عشرين و ستمائة
[1] Erten, Antalya Livası, s.57
[1] Erten, Antalya Vilâyeti, s. 56
Tevhid’in çalışmasında المنة لله(el-minnetü lillâhi) satırı لا اله الا الله المنة لله محمد رسول الله (Lâ ilâhe illallah el’minnetü lillâhi Muhammedün Rasûlullâh)şeklinde Kara Sungur Burcu Kitâbesi’nde olduğu gibitevhid kısmının ortasına gelecek şekilde okunmuştur.
Kara Sungur Burcu kitâbesi ile benzer özellikler gösteren Bayram eş-Şâmi Burcu kitâbesi, dış çerçevede cami ve minâre şekilleriyle diğer kitabelerden farklılık arzetmektedir. Ayrıca on iki dilimli Selçuklu armaları, Kara Sungur kitabesinin en üst sağ ve solunda yer alırken, Bayram eş-Şâmî Burcu kitâbesinde aynı armalardan dört tane kullanılmış, ikisi daha ufak şekliyle “el-minnetü lillâh” ibâresinin sağına ve soluna yerleştiriliştir.