I. Alaaddin Keykubad Dönemi (1220-1237):
Sur ve Burç Kitâbeleri
Kûkî Burcu Kitâbesi
المنة لله
السلطان المعظم عز الدنيا و الدين
ابو الفتح كيقباد بن الساطان الشهيد كيخسرو
عز نصره اتفق هذا العمارة على يد العبد
الضعيف كوكى فى سنة اثنى عشرين و ستمائة
Türkçe okunuşu: El-minnetu lillâhi
Es-Sultânu’l-Mu’azzamu ‘İzzu’d-dünyâ ve’d-dîni
Ebu’l-fethi Keykubad bin es-Sultânu’ş-Şehîdu Keyhusrev
‘azze nasruhu ittefeka hâza’l-‘imâretü ‘alâ yedi’l-‘abdi
ed-da’îfi Kûkî fî seneti isney ‘ışrîne ve sittemiete
Türkçe çevirisi: “Minnet yalınız Allah’adır
Büyük Sultan, din ve dünyanın şerefi, Şehid Sultan Keyhusrev oğlu Fetih babası Keykubad –zaferi kutlu olsun- (devletinde) bu imâret, zayıf kul Kûkî eliyle 622/1225 senesinde tamamlandı.”
Erten, كوكى (Kûkî) kelimesini كلوكى (Kelûkî) şeklinde okumuştur. Yılmaz-Tuzcu, عز الدنيا و الدين (‘İzzü’d-dünyâ ve’d-dîni) ibâresini ‘Alâ’d-Dünya ve’d-Dîn şeklinde okumuşlardır. Tevhid’in kitâbe hakkında bir açıklaması yoktur.
Burç Kitâbesi (Kayıp)
Günümüzde kayıp olan kitâbe, Erten’in 53. kitâbe olan 10. Kûkî Burcu kitâbesinden sonra in-situ hâlinde 54. kitâbe olarak okuyup kaydettiğini ifâde ettiği kitâbedir. Tevhid; “Altıncı kitâbe Dişçi Abdülkadir Efendi’nin hânesi bahçesindedir. Bu taşta yanmıştır:” açıklamasını yaptıktan sonra üç satır hâlindeki kitâbenin okuyabildiği yerlerini şöyle kaydetmiştir:
......العمارة السلطان ......... سلطان
سلطان السلاطين .....................
...........................................
Türkçe okunuşu: …… el-‘imârete es-sultânu …….. sultânu
Sultânu’s-selâtîni ……………………….
……………………………………………
Türkçe çevirisi: ……yapı sultan ……..sultan, sultanların sultanı………….
Kölük b. Emir Yâvî Burcu Kitâbesi
Erten ve Tevhid tarafından okunan kitâbe günümüzde de in-situ hâlindedir. Erten, sözkonusu kitâbeyi günümüzde kayıp olan 54. kitâbeden sonra (11. Burç Kitâbesi) 55. kitâbe olarak okuyup; “Bu kitâbe vaktiyle yangın gördüğünden okunamaz dereceye gelmiştir” diye açıklama yaptığı kitâbe hakkında herhangi bir malûmâta rastlanılamamıştır. Erten’in; “Balıkpazarındaki burç üzerinde” açıklamasıyla 56. kitâbe olarak okuyup kaydettiği ve Tevhid’in de aynı sıralamada okuduğu kitâbe, Alaaddin Keykubad Surları ve Burçları’nın 12. burç kitâbesi olarak burç silsilesindeki yerine konulmuştur.
Antalya Müzesi Kemal Turfan arşivinde on ikinci burç kitâbesi ile alâkalı; “Balık Pazarı güneyinde, Refie İbrişim hanımla ve Hilmi beyin evlerinin bahçesinde, h. 622 (m. 1225), Alaeddin Keykubat adına ümerâdan Kölük, Burcun müsellesi alınlığının altında, iki tarafı mermer konsollu, etrafı Bizans parçaları ile kornişli, 0,75x0,75 m.lik bir mermerde, Arapça, sülüs, 4 satırlık kitâbe vardır” açıklamaları bulunmaktadır. Kitâbe, iki yanında devşirme mermer konsol parçasının arasına yerleştirilmiştir.
70x70 cm ebatlarında olan kitâbe, mermer üzeri 4 satır Selçuklu sülüsü ile yazılmıştır.
Necmi Atik Özel Arşivi
رسم بهذه العمارة السلطان
المعظم علا الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن السلطان الشهيد كيخسرو عز نصره
علي ايد العبد الضعيف كلوك بن امير ياوى فى سنة اثنى عشرين ستمائة
Türkçe okunuşu: Reseme bi-hâzihi’l-‘imâreti es-Sultânu
el-Mu’azzamu ‘Ala’d-dünyâ ve’d-dîni Ebu’l-fethi
Keykubâd bin es-Sultânu eş-Şehîdu Keyhusrev ‘azze nasruhu
‘alâ eydi’l-‘abdi’d-da’îfi Külük bin Emîr Yâvî fî seneti isney ‘ışrîne sittemiete
Türkçe çevirisi: “Büyük Sultan, din ve dünyanın yücelticisi, Şehid Sultan Keyhusrev oğlu Fetih babası Keykubâd –zaferi kutlu olsun-, Emir Yâvî oğlu zayıf kul Kölük tarafından bu imâretin yapılmasını 622/1225 senesinde emretti.”
Onikinci burcu, onüçüncü burca bağlayan sur beden duvarı bitiminde, in-situ hâlinde Kölük b. Emir Yâvî’ye âit ikinci bir kitâbe daha vardır.
Antalya Müzesi arşivinde ikinci kitâbe hakkında; “Burcun güneyindeki duvarın doğu yüzünde ve güney ucunda 0.68x0.72 m.lik bir mermerde, Arapça girift sülüs, 4 satırlık ikinci bir kitâbe daha vardır” açklamaları yer almaktadır.