I. Alaaddin Keykubad Dönemi (1220-1237):
Sur ve Burç Kitâbeleri
Üçkapılar (Hadrian Kapısı) Burcu Kitâbesi
Roma İmparatoru Hadrian’ın, Antalya’yı ziyareti sebebiyle Üçkapılar’danKaleiçi Balıkpazarı’na kadar yapılan Sütunlu Çarşı’nın, doğu tarafı kale giriş kısmındaki kapı “Hadrian Kapısı” veya “Üçkapılar” olarak bilinmektedir. Üçkapılar’ın kuzey tarafındaki burçta, AlaaddinKeykubad’ın, Antalya ile alakalı en erken tarihli in-situ hâlinde kitâbesi bulunmaktadır. Kitâbe,burcun Alaaddin Keykubad dönemindeki onarımı sebebiyle konulmuştur.
Erten; “Bu kitâbeAdriyanus Kapısı’nın yanıbaşındaki burçta olup 617-1220 tarihlidir” açıklaması ile kitâbeyi 4. kitâbe olarak okuyup kaydetmiştir.[1]Tevhid; “Hâric surda kâin Karakaş Camii karşısında Adriyanus Kapısı yanındaki burçta. Bu kitâbenin gerek taşında gerek yazısında i’tinâ gösterilmemiştir” ifâdeleriylekitâbeyi okuyup kaydetmiştir.[2]
Antalya Müzesi arşivinde kitâbe hakkında; “Sinan Mah. Atatürk Cad. M.S. 117-138 arasında, İmparator Hadrian şerefine Antalya halkı, kuzeydeki burcun yüzünde 0.75x1.05 m. Bir mermerde Arapça 5 satır, Selçuk sülüsü onarım kitâbesi, h. 617 Cemâziye’l-evveli (1220 Temmuz’u) onartan I. Alaeddin Keykubat” açıklamaları yer almaktadır.[3]Kitâbe 75x105 cm ebatlarında, mermer üzeri 5 satır Selçuklu sülüsü ile yazılmıştır.
امر بهذه العمارة فى ايام
السلطان المعظم علا
الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن كيخسرو ناصر امير المؤمنين
فى جمادى الاولى سنة سبعة عشر و ستمائة[4]
Türkçe okunuşu:Ümirabi-hâzihi el-‘imâreti fî eyyâmi
es-Sultâni el-Mu’azzami ‘Ala’
d-dünyâve’d-dîniEbu’l-fethi
Keykubad bin Keyhusrevnâsıruemîr’el-mü’minîne
Fî Cemâdi’l-Ûlâseneteseb’ate ‘aşere ve sittemiete
Türkçe çevirisi:“Büyük Sultan, din ve dünyanın yücelticisi, Müminlerin Emîri’nin yardımcısı, Keyhusrev oğlu Fetih babası Keykubad devleti günlerinde bu binanın yapımı 617 yılı Cemâziye’l-ûlâ (4 Temmuz – 2Ağustos 1220) ayında emredildi.”
Alaaddin Keykubad Dönemi Yapı Kitâbeleri
Alaaddin Keykubad, saltanatı döneminde Selçuklu Devleti’nin her tarafında îmâr faaliyetlerini bütün hızıyla sürdürmüştür. Antalya’nın fethinden sonra, konumu ve önemi dolayısıyla GıyâseddinKeyhüsrev, İzzeddin Keykâvus, Alaaddin Keykubad, II. GıyâseddinKeyhüsrev, II. İzzeddin Keykâvus ve III. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Antalya’daki îmâr çalışmaları konusundaki belgeler az da olsa arşivlerde kayıtlıdır. Selçuklu sultanları içinde Antalya’daki îmâr çalışmalarındaki en büyük pay şüphesiz Alaaddin Keykubat’a âittir. Antalya’da bir taraftan donanmanın geliştirilmesi için tersânenin kurulması, diğer taraftan kale, sur, cami, mescid, medrese, saray gibi yapıların yapılması Alaaddin Keykubad döneminde yoğun bir şekilde devam etmiştir. Alaaddin Keykubad döneminden günümüze kitâbeleri ulaşan eserler şöyledir:
- Yivli MinâreKitâbesi
Yivli Minâre’ye sonradan yerleştirilen burç kitâbesi (Alaaddin Keykubad Surları 16. Burç Kitâbesi), nereye âit olduğu ile alakalı araştırmacıları meşgul etmiş, Yivli Minâre’nin çini ile işlenen kitabesi dikkatlerden kaçmıştır. Turkuaz ve mavi renkli çinilerle tezyin edilen Yivli Minâre’nin bilemediğimiz nedenlerle çinileri dökülmüş veya kaybolmuş, minâre kütüğündeki Selçuklu sivri kemerli, kare ve dikdörtgen nişler, olması gereken çiniler yerine, bu kısımlar muhteşem yapıya hiç uygun olmayan sıva ile kapatılmıştır. Yivli Minâre’nin restorasyonu sırasında bu bölgeler raspalanarak az da olsa sıva altında kalabileceğini umut ettiğimiz Selçuklu çinileri açığa çıkarılır kanaatindeyiz.
Yivli Minâre kütüğünde yer alan sekiz dikdörtgen nişe çini ile işlenen kitâbeden geriye kalan ve ilk defa tarafımızdan okunan kuzey tarafındaki nişteki yazı şöyledir:
Necmi Atik Özel Arşivi
المعظم شاهنشاه الاعظم علا الدنيا
Türkçe okunuşu: el-Mu’azzamŞâhinşâhu’l-A’zam ‘Ala’d-dünyâ
Türkçe çevirisi: “Büyük, En büyük Şahlar Şahı, dünyanın yücelticisi”
Kitâbe’de okuduğumuz kısım Yivli Minâre’nin tarih aralığını ve kim tarafından yapıldığı bilgisini bize vermektedir. Selçuklu kitâbelerinde yer alan sultan ünvanlarından, عز الدنيا و الدين (‘izzü’d-dünyâve’d-dîn) I. ve II. Sultan İzzeddin Keykâvus’a, علا الدنيا و الدين(‘ale’d-dünyâve’d-dîn) Sultan Alaaddin Keykubad’a, غياث الدنيا و الدين (giyâsü’d-dünyâve’d-dîn) I., II. ve III. GıyâseddinKeyhüsrev’eâittir. Kitâbeden, Yivli Minâre’nin Alaaddin Keykubad dönemine (1220-1237) âit bir yapı olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca Yivli Minare kütüğündeki kemerli nişlerin altında yer alan çinili kare nişlerde Alanya Kalesi’nde olduğu gibi, “Allah” ve “Muhammed” isimleri tekrar edilmektedir.
Necmi Atik Özel Arşivi
[1] Erten, Antalya Vilâyeti, s. 49.
[2]Tevhid, s. 175.
[3] Turfan, Eski Eser Fişleri, Fiş No. 40 ö, Antalya Müzesi Arşivi.
[4] SFE
امر بهذه العمارة فى ايام
السلطان المعظم علا
الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن كيخسرو ناصر امير المؤمنين
فى جماذى الاول سنة سبعة عشر و ستمائة
AT
امر بهذه العمارة فى ايام
السلطان المعظم علا
الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن كيخسرو ناصر امير المؤمنين
فى جماذى الاول سنة سبعة عشر و ستمائة
KT
امر بهذه العمارة فى ايام
السلطان المعظم علا
الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن كيخسرو ناصر امير المؤمنين
فى جماذى الاول سنه سبعه عشر و ستمايه
LY-KT
امر بهذه العمارة فى ايام
السلطان المعظم علاء
الدنيا و الدين ابو الفتح
كيقباد بن كيخسرو ناصر امير المؤمنين
فى جمادى الاولى سنة سبعة عشر و ستمائة