I. Alaaddin Keykubad Dönemi (1220-1237) Yapı Kitâbeleri
II.Gıyâseddin Keyhusrev Dönemi (1237-1246) Sur ve Burç Kitâbeleri
Mimar Kitâbesi
Erten, 25. kitâbeyi okuduktan sonra devamında; “Tarihleri belli olmayan ‘atîdeki kitâbe gibi ötede beride yazılı taşlara tesâdüf edilmektedir” açıklamasını yapmış ve Mimar Kitâbesi’ni okuyup kaydetmiştir.[1] Erten, 1940 yılında neşrettiği eserde de kitâbeyi 70. kitâbe olarak okumuştur.[2]
Kitâbe; “Ev kitâbesi, Mermer, Antalya’da bir evden, y.55 cm, g.70 cm, Müzeye geldiği tarih 4 Nisan 1336, 1920” açıklamaları ile 8 sıra no ve 31 kayıt no ile Antalya Müzesi Envanter Defteri’ne kayıtlıdır.
Kitâbe, 55x70 cm ebatlarında, mermer üzeri 4 satır Selçuklu sülüsü ile yazılmıştır
Mimar Kitâbesi, yazı karakterinin, Alaaddin Keykubad dönemi kitâbelerinin yazı karakteri özellikleriyle aynı olmasından dolayı, kitâbe Alaaddin Keykubad dönemi yapı kitâbeleri bölümünde ele alınmıştır.
Necmi Atik Özel Arşivi
معمار هذه القصر المبارك
و ابراج المدينة المحروسة
جمال الدين جيستان بن يعقوب
القيصراى المحتاج الى رحمة الله[3]
Türkçe okunuşu: Mi’mâru hâzihi’l-kasri’l-mübâreki
Ve ebrâci’l-medîneti’l-mahrûseti
Cemâlüddîn Cistân bin Ya’kûb
el-Kaysaray el-muhtâcu ilâ rahmetillâhi
Türkçe çevirisi: “Bu mübârek sarayın ve korunmuş şehrin burçlarının mimarı Allah’ın rahmetine muhtaç Kayseri’li Yakup oğlu Cemâleddin Cistân’dır.”
Mevlevîhâne
Yivli Minâre ve Yivli Minâre Camii gibi, Alaaddin Keykubad tarafından yaptırılan külliye yapıları içerisindeki Mevlevîhâne, Zincirkıran Türbesi’nin olduğu bölgeyle birlikte Selçuklu Saray kompleksi içinde yer alan saray müştemilâtından bir yapıydı. Mevlevîhane-Zincirkıran Türbesi ve Nigar Hatun Türbesi’nde yapılan restorasyon çalışmalarında ortaya çıkan Selçuklu dönemine âit su altyapısıyla da bu kompleks birbirine bağlanmaktaydı.
779/1377 yılında Tekeoğlu Mehmed Bey tarafından Mevlevîhane’ye tebdil edilen ve 6 yüzyıldır Mevlevîhâne olarak hizmet veren yapı,[4] Antalya Müzesi envanteri mezar taşlarında yer alan “Zincir Kıran Dergahı”[5] ve “Zincir-şiken”[6] (Zincirkıran) adını taşımaktaydı. Mevlevî-hâne’nin XVIII. asırda Tekeli Mehmed Paşa tarafından dergâha tahvil edildiği rivâyetinde[7] birbirine çok yakın olan “Tekeoğlu Mehmed Bey” yerine “Tekeli Mehmed Paşa” ifâdesi hatâen karıştırılmıştır.
Antalya’yı fethettikten sonra Yivli Minare Camisini ve Mevlevîhâne’yi tamir eden Tekeoğlu Mübârizeddin Mehmed Bey, Yivli Minâre Camisi’ne koydurduğu gibi, benzer ebatlardaki bir kitâbeyi de Mevlevîhâne’nin giriş kapısı üzerine koydurmuş, kapı üzerinde nişleri günümüzde dahi belli olan kitâbeye bütün gayretimize rağmen ulaşılamamıştır.
Cami-i Kebîr, Cumanın, Cihannümâ Camii,[8] Hünkâr Camii[9] ve Cami-i Cedîd[10] denilen Korkut Camii’nin bir kısmı II. Beyâzîd döneminde Mevlevîhâne olarak kullanılmış ise de, esasen yapı cami olarak kalmıştır.[11]
Kemal Turfan’ın 1955 yılında Antalya Müzesi için tuttuğu eski eser fişlerinde, Mevlevîhâne müze deposu olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.[12] Aynı fişte Kemal Turfan’ın;”Mevlevîhâne (Rum Kilisesi) , aslında kilise olarak yapılmış bu bina XIV. Asırda Mevlevîhane’ye çevrilmiştir” şeklindeki açıklamaları hatalıdır. Zîrâ Yivli Minâre Camii ve Mevlevîhâne Türk dönemi yapılarıdır.
II. Gıyâseddin Keyhusrev Dönemi (1237-1246) Sur ve Burç Kitâbeleri
- II. Gıyâseddin Keyhusrev Burcu Kitâbesi
Tophane burcu olarakta bilinen burcun kitâbesi Erten’in; “Batıdan başlayarak dış kaledeki kitâbeler: Postahane yanında ve şimdiki parkın bulunduğu yerde olup 1926 yılı birinci teşrinde (1 Ekim 1926) yıktırılan burcun kitâbesi –şimdi müzededir. İşte bu kitâbe on parça mermer olup 642/1244 tarihlidir”[13] açıklaması ile in-situ hâlinde okumuştur. Erten, diğer çalışmasında Ebûbekir b. Saîd Burcu Kitâbesi’ni okuduktan sonra: “Bu burcun şark tarafında ve 300 adım kadar bu’dunda bulunan diğer bir burçta yukarıki kitabenin bir aynı mevcuttur. Bu kitâbenin de yazısı iri ve pek muntazamdır” bilgisini vermektedir.
Tevhid kitâbe hakkında; “Keyhusrev-i Sânî nâmına olan kitâbelerden biri limâna nâzır Tophâne tabir olunan mahalde etrafı yıkılmış ve kitâbesi hatırı için bırakılmış dört köşe burcun üzerinde cevânıbı korneşli güzel yazılı bir eserdir” açıklamasını yazdıktan sonra kitâbeyi in-situ hâlinde okuyup kaydetmiştir.[14]
“Burç kitâbesi, mermer ve adi taş, P.T.T. binası yanında yukarı burçtan, g305xy315 cm, kitâbe g162/y214cm, müzeye geldiği tarih 1926” açıklamaları ile Antalya Müzesi Envanteri Defteri’ne 14 sıra no ve 137/146 kayıt numarası ile kayıtlı olan, 5 satır Selçuklu celî sülüsü ile yazılı kitâbe, Antalya Selçuklu kitâbeleri arasında en büyük ve ihtişamlı olanıdır.
Necmi Atik Özel Arşivi
امر بعمارة هاذا البرج المبارك
الساطان الاعظم شاهنشاه المعظم مالك رقاب الامم
سلطان سلاطين العالم مولي ملوك العرب والعجم مرزبان الآفاق
غياث الدنيا و الدين علا الاسلام والمسلمين ظل الله فى
الارضين ابو الفتح كيخسرو بن كيقباد بن كيخسرو قسيم امير المؤمنين سنة اثنى و اربعين و ستمائة[15]
Türkçe okunuşu: Emera bi-imâreti hâza’l-burci el-mübâreki
es-Sultânü’l-A’zamü Şâhinşâhü’l-Muazzamü Mâlikü rikâbi’l-ümemi
Sultânü selâtîni’l-‘âlemi Mevlâ mulûki’l-‘Arabi ve’l-‘Acemi Merzübâni’l-âfâki
Gıyâsü’d-dünyâ ve’d-dîni ‘ala’l-İslâmi ve’l-müslimîne Zıllüllahi fi
l-Arazîne Ebu’l-fethi Keyhusrev bin Keykubâd bin Keyhusrev Kasîmü emîru el-müminîne senete isney ve erba’îne ve sittemiete
Türkçe çevirisi: “Bu mübârek burcun yapılmasını, Allah’ın yerdeki gölgesi, İslam ve Müslümanların yücelticisi, din ve dünyanın yardımcısı, ufukların lideri, Acem ve Arap meliklerinin efendisi, dünya sultanlarının sultanı, milletlerin idâresi elinde olan, şahlar Şâhı, En Büyük Sultan, Müminlerin Emiri’nin ortağı Keyhusrev oğlu Keykubâd oğlu Fetih babası Keyhusrev 642/1244 senesinde emretti.”
Erten, هاذا البرج (hâze’l-burci) kelimesini, elif harfi olmadan هاذ البرج şeklinde; مرزبان الآفاق (merzübâni’l-âfâki) ibâresini باامر رب الآفاق (bâ-emri rabbi’l-âfâki) şeklinde okumuştur. Tevhid, هاذا البرج kelimesini, هاذ البرج şeklinde, الارضين (el-arazîne) kelimesini,
الارض (el-arza) şeklinde okumuştur. Yılmaz-Tuzcu, الارضين (el-arazîne) kelimesini, “arzeyn” diye okuyarak; “Allah’ın her iki dünyadaki gölgesi” şeklinde anlamsız bir mânâ ile tercüme etmişlerdir.
[1] Erten, Antalya Livası, s. 59.
[2] Erten, Antalya Vilayeti, s. 60.
[3] SFE
معمار هذه القصر المبارك
و ابراج المدينة المحروسة
جمال الدين جستان بن يعقوب
القيصري المحتاج الى رحمة الله
AT Herhangi bir bilgi mevcut değildir
LY-KT
معمار هذه القصر المبارك
و ابراج المدينة المحروسة
جمال الدين جستان بن يعقوب
القيصري المحتاج الى رحمة الله
[4] Ş. Barihüdâ Tanrıkorur, “Mevleviyye”, DİA, Ankara 2010, c. 29, s. 469.
[5] Antalya Müzesi Taş Eserler Envanter Defteri, Envanter No 43, 112.
[6] Antalya Müzesi Taş Eserler Envanter Defteri, Envanter No 56
[7] Türkiye’de Vakıf ve Eski Eserler, c. I., V.G.M. Ankara 1972, s. 516.
[8] Yaman Yücel, “Antalya”, Yurt Ans., İstanbul:1981-1984, c. II, s. 864
[9] Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, c. IX, s. 288; Ayrıca bkz. S. Fikri Erten, Antalya Vilayeti, s. 74.
[10] BOA. TD. No:166, s. 588; BOA. MAD, No:617, s.258; TKGM. KK. Yeni No:567, Eski No:268, vr.3/a
[11] Yaman Yücel, “Antalya”, Yurt Ans., c. II, s. 864.
[12] Turfan, Eski Eser Fişleri, Fiş No:32, Antalya Müzesi Arşivi.
[13] Erten, Antalya Vilayeti, s. 48.
[14] Tevhid, s. 175.
[15] SFE
امر بعمارة هاذ البرج المبارك
الساطان الاعظم شاهنشاه المعظم مالك رقاب الامم
سلطان سلاطين العالم مولى ملوك العرب والعجم باامر رب الآفاق
غياث الدنيا و الدين علا الاسلام والمسلمين ظل الله فى
الارضين ابو الفتح كيخسرو بن كيقباد بن كيخسرو قسيم امير المؤمنين سنة اثنى و اربعين و ستمائة
AT
امر بعمارة هاذ البرج المبارك
الساطان الاعظم شاهنشاه المعظم مالك رقاب الامم
سلطان سلاطين العالم مولى ملوك العرب والعجم مرزبان الآفاق
غياث الدنيا و الدين علا الاسلام والمسلمين ظل الله فى
الارض ابو الفتح كيخسرو بن كيقباد بن كيخسرو قسيم امير المؤمنين سنة اثنىن و اربعين و ستمائة
LY-KT
امر بعمارة هاذا (هذا) البرج المبارك
الساطان الاعظم شاهنشاه المعظم مالك رقاب الامم
سلطان سلاطين العالم مولى ملوك العرب والعجم مرزبان الآفاق
غياث الدنيا و الدين علاء الاسلام والمسلمين ظل الله فى
الارضين ابو الفتح كيخسرو بن كيقباد بن كيخسرو قسيم امير المؤمنين سنة اثنى و اربعين و ستمائة