Tahtacıların itikâdâtı ve an’anâtı (inançları ve ananeleri) hakkında son zamanlara kadar hiçbir şey neşredilmemişti. Yalan yanlış efvâh-ı nâsda (insanların ağzında) bazı rivayet mevcut ise de bunların doğruluğuna bittabi hükmedilemez. Bunun için kendileriyle yakından temasta bulunmak, bir müddet aralarında kalmak ve ketumiyetlerine rağmen âdet ve itikatlarını mehmâ-emken (mümkün olduğu kadar) vakıf olmak icap ettiğinden ehemmiyetle takibim neticesinde elde edebildiğim malumatı ber-vechi zîr (aşağıdaki şekilde) beyan eyliyorum.
1918’de J. H. Mordtmann tarafından Berlin’de münteşir (yayınlanan) “Bugünkü Türkiye” eserinin yüzüncü sahifesinde deniliyor ki: “Tahtacılar Müslümanda değildirler, bunları sünni Türkler Kızılbaş addederler.” V. Lus Chan’ın bir eserinde Pedo Texeria’nın “Acemistan Şahlığı” eserine atfen Tahtacıların ve hatta Nusayrilerin dahi ehl-i tevhîd olduklarını iddia ediyor.
Tahtacıların birbirini çok sevdiklerini ve yekdiğerine hürmet ettiklerini ve kadınlarının kendi mezhepdaşlarından kaçmadıklarını ve şeyhlerine son derece hürmetle mallarının kısm-ı küllisini (büyük kısmını) verdiklerini bahseylemektedir.
Alman müellifi “Franz-Babingea” tahtacılara “tschepni-çini” veya “tschetni-çetni” ve Morudman’ın “Tsattvisat” dediklerini ve çinilerin Trabzon taraflarında 14. asır nihayetlerinde de görüldüklerini söylüyor. Fazla olarak Sünni Türkler nezdinde Tahtacıların çırak söndürenler diye şöhretleri olduğu ve bu tabiri yalnız bunlara değil bütün Şiilere isnat ettiklerini yazıyor.
Gariptir ki bu çırak söndüren dedikleri akvamın Türk oldukları muhakkak iken “Henry Rawlinson” bunların pek eski Yahudi bakayası olduklarını bildirmekte ve bu çırak söndürenlerin Diyala Nehri vadisinde ve Musul vilayetinde ve hatta Hindikuş havalisinde bulunduklarını beyan etmektedir. Bunlardan başka birçok eserlerde Tahtacıların isimleri geçiyorsa da, hiçbirisinde hakiki itikatlarına dair malumatın bulunmaması bunların ne derece ketum olduklarını göstermektedir.
Vilayetimizde (Antalya’da) Tahtacıların mukim oldukları mahallerin bir kısmı:
1.Çobanoğlu Musa Kahya 2. Beslek Kahya 3. Kımçak Kahya 4. Celaloğlu 5. Hızıroğlu 6. Ganioğlu Hüseyin Kahya 7. Mustafaoğlu Kahya 8. Kanlı Mehmedoğlu Veli Kahya 9. Çaylak Veli Kahya 10. Gani Kahya 11. Kalender Ahmed Kahya 12. Kaşlı Ali Kahya. Keza 300 nüfüslu Enseli Ali Kahya, 400 nüfüslu Beşikci Mehmed Kahya, 250 nüfuslu Hızır Kahya, 590 nüfuslu Çaylak Veli Kahya mahalleri vardır. Bunlardan başka vilayetimizde birçok Tahtacı mahallatı mevcuttur.
Tahtacılar hemen umumiyet itibariyle kısaya yakın orta boylu, iri başlı, yassı burunlu, badem gözlü, göz kapakları düşük elmacıkları çıkık, siyah kaş ve gözlü, renkleri beyaz veya buğday, ağızları büyük ve üst dudakları kısa, sakalları seyrektir. Tahtacıların şiveleri de muhitin şivesinden farklıdır. Tarz-ı telaffuzlarında bir batâet (yavaşlık) mevcuttur. “Olmayız” diyecek yerde “olmayık”, “gelmeyiz” yerinde “gelmeyik” gibi buna benzer mehcur (terkedilmiş) ve gayr-i me’nus (alışılmadık) lehçeleri vardır. (Devamı var)
Antalya Türk Ocağı Tarihi Encümeni Reisi ve Müze Müdürü Süleyman Fikri, “Teke Vilayetinde Tahtacılar”, Türk Yurdu Mecmuası, Mayıs 1927, cilt 5, numara 29, s. 478-79.