ANADOLU SELÇUKLU BEYLİKLERİ DÖNEMİ
Sultânü’s-Sevâhil Emir Mübârezeddin Mehmet Bey b. Mahmud b. Yunus (?-779/1377)
23 Ağustos 1361 Salı gününe rastlayan St. Bartolomi yortusunda Kıbrıs Kralı I. Pierre de Lusignan tarafından el geçirilen Antalya, 12 yıl sonra 14 Mayıs 1373’de Sültânü’s-Sevâhil Emir Mübârezeddin Mehmet Bey tarafından geri alındı. Antalya’da imâr işlerine hemen başlayan Emir M. Mehmet Bey, Yivli Minâre Camii Külliyesi’nde yer alan yapıları tamir etti, Kıbrıslılar tarafından kiliseye çevirilen ve Alâeddin Camii diye bilinen Yivli Minâre Camii’ni tamir ettirerek eski haline getirdi.1 Mehmed Bey ayrıca, Atabek Armağanşah Medresesi karşısına Selçuklu Hükümet Binası’nı inşâ etti.
-
Yivli Minare Camii Kitâbeleri
Yivli Minare Camii hakkında Evliyâ Çelebi şu bilgileri veriyor: “…andan sonra Câmi-‘i Kadîm Eski Câmi’ Sultan Alâaddinin’dir derler ammâ tekaddüm kenîse imiş kapusı üzre lisân-ı Yunanca Hz. Îsâ’dan mukaddem binâ olduğun işâret etmiştir. Ba’dehu yine mezbûr kapu üzre sâhib-i fethin câmi ittidüğine târih budur…”2 Evliyâ Çelebi’nin “tekaddüm kenîse imiş” ifâdelerinden, Antalya’nın 1361-1373 yılları arasında Kıbrıslılar elinde olduğu dönemde Alâaddin Camii’nin kilise olarak kullanıldığı döneme işâret ettiği kanaatindeyiz. Zira, Antalya’nın fethinden yıllar sonra I. Alaaddin Keykubad döneminde inşa edilen Alaaddin Keykubad Camii veya diğer ismiyle Yivli Minâre ve Camii’nin önceden kilise olduğuna dair hiçbir bilimsel veri ve kaynak yoktur. Ayrıca, bu alanda yapılan ve yapılmakta olan arkeolojik kazılarda kiliseye âit hiçbir iz ve eser ortaya çıkmamıştır.
Yivli Camii’nin onarıldığını ve onarımın mimar Balaban et-Tavâşî tarafından yapıldığını gösteren mermer kitâbe, 90x160 cm ebatlarında, 7 satır Selçuklu celî sülüsü ile yazılmıştır.
Erten kitâbeyi; “Yivlim Camii (şimdiki Müze binası) üzerindeki kitâbe, bu kitâbe 774-1372 tarihlidir” açıklamasıyla Besmelesi hâriç okumuştur3.
Tevhid; “Antalya’da Kaleiçinde kâin büyülü yahut Alâeddin Câmii kapısındaki kitâbe, şu veçhile yedi satırdır, cami sonradan tamir görmüş olmakla tarz-ı kadîmi bozulmuştur, minâresi daha eskidir, Selçukî devrine âittir” açıklaması ile kitâbeyi okumuştur.4
Turfan; “Müze (Yivli Minâre Camii), merkezde, ilk inşası (h. 616-634) m. 1219-1236, I. Alaaddin Keykubat, İkinci İnşâ h. 774-9 (m.1372-77), Mehmet bin Mahmut, Bak. Rudolf M. Riefstahl, Ceenubu Garbi Anadolu Türk Mimarisi, sayfa 42-44)5 Selçuk Mahallesi, Korkut Sak. Müze çevresi içinde, h.774 (m.1372), Hamit oğlu Yunus Bey’in torunu Mehmet Bey, yapan Tavaşi Balaban, kapı üstünde 0.92x1,71’lik sivri takviye kemeri şeklinde çerçeveli bir mermer üzerinde Arapça girift sülüs, 7 satırdır”6 açıklamalarıyla kitâbeyi okumuştur.
Necmi Atik Özel Arşivi
بسم الله الرحمن الرحيم
بعد فضل الله تعالى و جميل الطافه لما حصل حصل الله
تبارك و تعالى بعانته العالية فتح مدينة انطالية بنى و جدد هذا
الجامع المبارك شكرا لموهبه الملك الوهاب الامير الكبير
سلطان السواحل مبارز الدولة و الدين محمد بن محمود بن
يونس خلد الله ملكه الحادى و العشرين من ذى القعدة
لسنة اربع و سبعين و سبعمائة و معماره بلبان الطواشى7
Türkçe okunuşu: Bismillâhirrahmânirrahîm
ba’de fadlillâhi Te’âlâ ve cemîli eltâfihî lemmâ hasale haslullâhi
Tebâreke ve Te’âlâ bi-‘ânetihi’l-‘âliyeti fütiha medînete Antalya benâ ve ceddede hâzâ
el-Câmi’a’l-Mübâreke şükran li-mevhibihi’l-Meliki’l-Vehhâbi el-Emîru’l-Kebîru
Sultânü’s-sevâhili Mübârizü’d-devleti ve’d-dîni Muhammed bin Mahmûd bin
Yûnus halledellâhu mülkehû el-hâdî ve’l-‘işrîne min Zi’l-ka’de
li-seneti erbe’in ve seb’îne ve seb’amietin ve mi’mârehu belbân et-tevâşî
Türkçe çevirisi: “Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla
Allâhu Te’âlâ’nın fazlı ve lütuflarının tamamından sonra, Yüce ve noksan sıfatlardan münezzeh Allah’ın yüce hazzı (nasip etmesi) meydana gelince Antalya şehri fetholundu ve bu mübârek camiyi, Vehhâb ve Melik (olan Allah’ın) ihsânına şükür olarak, Büyük Emir, sâhillerin Sultânı, devletin ve dinin koruyucusu Yunus oğlu Mahmud oğlu Muhammed (Mehmet) –Allah onun mülkünü kalıcı kılsın- 774/1373 senesinde binâ etti ve yeniledi, mimarı Balabân et-Tavâşî.”
Erten, بعانته العالية (bi-‘âniyeti’l-‘âliyeti) ibâresini, بعناية العالية (bi-‘inâyeti’l-‘âliyeti) şeklinde; الجامع المبارك شكرا لموهبه (el-câmi’a’l-mübâreke şükran li-mevhibihi) ibâresini, الجامع الشريف المبارك شكرا لموهبة (el-câmi’a’ş-şerîfe’l-mübâreke şükran li-mevhibeti) şeklinde; Tevhid, بعانته العالية (bi-‘âniyeti’l-‘âliyeti) ibâresini, بعناية العالية (bi-‘inâyeti’l-‘âliyeti) şeklinde; Yılmaz-Tuzcu, بعانته العالية (bi-‘âniyeti’l-‘âliyeti) ibâresini, بعناية العالية (bi-‘inâyeti’l-‘âliyeti) şeklinde; الجامع المبارك شكرا لموهبه (el-câmi’a’l-mübâreke şükran li-mevhibihi) ibâresini, الجامع المبارك شكرا لموهبة (el-câmi’a’l-mübâreke şükran li-mevhibeti) şeklinde okumuşlardır.