24 Teşrin-i Evvel 1314/5 Kasım 1898 tarihinde, Antalya Maarif Müdürü Azmi Bey tarafından Maarif Bakanlığı’na çekilen telgrafta Antalya Lisesi’nin resmi açılışı şöyle ifade ediliyordu:
Maarif Nezâret-i Celîlesine, Sâye-i fuyûzât-vâye-i Hazreti Hilafet-penâhîleri bugün vâli-i vilayet ve umûm-i me’mûrîn-i hükümet ve ulema ve eşrâf-ı memleket hazır oldukları halde Antalya İdadisi’nin resm-i küşadı icra ve bu vesile ile de ed’ıye-i mefrûza-i cenâb-ı zıllullahı ref-‘i Bârigâh-i Kibriya kılınmıştır ferman. 24 Teşrin-i Evvel 1314 Müdîr-i Maarif Azmi. (Antalya Lisesi Müzesi Arşivi)
II. Abdülhamid Han’ın gayretleriyle onun zamanında 24 Teşrin-i Evvel 1314/5 Kasım 1898 tarihinde resmen açılan Antalya İdadisi’nin/Lisesi’nin ilk müdürü Bekir Sıdkı Efendi’dir. İdadilerin genel ders programı ise şöyle idi: Türkçe Kitabet ve İnşa/Türkçe Kompozisyon, Arapça, Farsça, Ulûm-i Diniyye ve Ahlakıyye, Fransızca, Almanca, İngilizce, Kavânîn-i Osmaniye/Osmanlı Kanunları, Mantık, İlm-i Servet-i Milel /İktisat, Coğrafya-yı Umumiye-i Osmânî/Osmanlı Coğrafyası, Tarih-i Umûmî/Genel Tarih, İlm-i Mevâlid/Tabiat İlimleri, Cebir-i âlî/Yüksek Matematik, Mükemmel Hesap/Aritmatik, Müsellesat/Trigonometri, Usûl-i Defteri/Muhasebe, Hendese/Geometri, İlm-i Mesâha/Alan Ölçümü, Hikmet-i Tabiiyye/Fizik, Kimya, Mâlumat-ı Ziraiyye, Jimnastik, Hüsn-i Hat ve Resim. Yeni açılan idadilerde ders müfredatı, ders için bulunabilen öğretmenlere göre programlanıyordu. Antalya Lisesi’nde verilen dersler ise şunlardı: Hesap, Hendese, Cebir, Ulûm-i Diniyye ve Ahlakıyye, Farsça, Türkçe, Coğrafya, Resim, Hüsn-i hat, Arapça, Fransızca, Tarih, Usûl-i Defteri, İlm-i eşya, Mâlumat-ı zirâiyye, Kitabet.
Antalya Lisesi’nin ilk idarecileri, ilk öğretmenleri, verdiği dersler ve haftalık ders saati şöyle idi:
Müdür Bekir Sıdkı Efendi: Hesap – 2 , Hendese/Geometri – 1, Cebir/Matematik – 2, Usûl-i defteri/Muhasebe – 4, İlm-i eşya - 1, Mâlumât-ı Nâfia ve Hıfzıssıhha/Faydalı Bilgiler ve Sağlığı Koruma – 1,
Haydar Efendi: Maa tecvîd-i Kur’ân ve ulûm-i dîniyye/Tecvitli Kur’ân ve Dini İlimler – 3, Ahlak – 2, Türkçe – 7, Kitâbet-i Resmiyye/Resmi Yazışma – 1,
Feyzullah Efendi: Farsça – 1, Türkçe – 7,
Fhilip Efendi: Coğrafya – 2, Resim – 1, Mâlumât-ı Ziraiyye – 1, Kütüb ve Resâil-i Megâz-i Me’mûriyye – 1,
Yusuf Ziya Efendi: Hüsn-i hat/Hat Sanatı – 1, Resim – 1,
Tahrirat Müdürü İzzetli Fuad Bey: Kitâbet-i Resmiyye/Resmi Yazışma – 1, Kütüb ve Resâil-i Megâz-i Me’mûriyye – 2,
Yusuf Talat Efendi: Arapça – 2,
Stefan Marko Efendi: Fransızca – 3,
Yüzbaşı Fütüvvetli Yahya Saib Efendi: Tarih – 2,
Mehmed İzzet Efendi: Mubassır/Gözetmen
Mehmed Ağa: Hademe
Osman Ağa: Hademe (BAO, MF.MKT., 745-34)
Antalya İdadisi’nin hat sanatı öğretmeni Salih Efendi istifa edince yerine Yusuf Ziya Efendi 4 Ramazan 1317/6 Ocak 1900 tarihinde (BOA., MF.MKT., 484-32), Fhilip Efendi resim dersi öğretmenliğine 29 Şevval 1317/2 Mart 1900 tarihinde tayin edildiler (BOA., MF.MKT., 489-31). Okulun açıldığı ilk aylar müdür Bekir Sıdkı Efendi’nin verdiği tarih dersi, erkan-ı harbiye yüzbaşılarından Yahya Saib Efendi’ye, memuriyet değişikliği olan Besim Bey’den boşalan mâlumat-ı fenniye dersi de müdür beye verildi (BOA., MF.MKT., 502-16). Resim dersine giren Fhilip Efendi’nin istifa etmesi üzerine resim dersine hat sanatı öğretmeni Yusuf Ziya bey 14 Şevval 1323/12 Aralık 1905 tarihinde tayin edildi (BOA., MF.MKT., 898-52). 17 Cemaziyelevvel 1323/20 Temmuz 1905 tarihli belgede, kitabet, Türkçe, ziraat, tarih derslerine Tahsin Efendi’nin, Arapça dersine Rıza Efendi’nin girdiği ve Bahti Ağa’nın da hademe olarak hizmet ettiği görülmektedir (BOA., MF.MKT., 871-29). 16 Cemaziyeleevel 1327/5 Haziran 1909 tarihinde Antalya İdadisi müdürü Bekir Sıdkı Efendi, Haleb İdadisi müdürlüğüne tayin edildi (BOA., MF.MKT., 1126-33). 28 Rebiulahir 1331/6 Nisan 1913 tarihli belgede Ali Haydar Efendi’nin Antalya İdadisi katibi ve hat sanatı öğretmeni olduğu anlaşılmaktadır (BOA., MK.MKT., 1148-122).
Antalya İdadisi’nin öğretmenleri arasında, ilk vazifesine 1907 yılında Bolu İdadisi’nde Coğrafya, Geometri, Ziraat ve Resim öğretmenliği ile başlamış ve 1915 yılında Antalya İdadisi’ne Farsça ve Türkçe öğretmeni olarak atanan, 1924-1941 yılları arasında da Antalya Müze müdürlüğü görevlerinde bulunan Süleyman Fikri Erten’de vardır. Erten, Antalya İdadisi müdür vekilliğinde de bulunmuş, ayrıca din derslerine de girmiştir (Necmi Atik, Süleyman Fikri Erten’in Seyahat Raporları, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, Aralık 2019, s. 45-93).
1916 yılında Antalya İdadisi Müdürü Ömer Cezairi müdür vekili, Farsça ve Türkçe öğretmeni Süleyman Fikri Erten, Fransızca öğretmeni Evangilos Efendi, resim öğretmeni Semerya Efendi, tabiiyye öğretmeni Filibos Efendi, Osmanlı kanunları öğretmeni Avukat Haydar Süleymanaviç Efendi, coğrafya öğretmeni Baytar Ali Rıza Bey, hat sanatı öğretmeni Kâtib Ermenekli Mehmed Emin, jimnastik öğretmeni Yüzbaşı Bahaeddin Bey, Jimnastik öğretmeni Komiser Hasan Fehmi Bey ve diğer öğretmenler Uzun Zeki Bey ve Yusuf Ziya Bey. (Nurettin Adıson, ‘Talebelik ve Çocukluk Hatıraları’).
15 Kasım 1923 tarihli belgede ise Antalya Lisesi’nin idari ve öğretmen kadrosu şöyle idi: Müdür Zeki Bey, Müdür Muavini Ziya Bey, Kâtip Ali Rıza Efendi, rıyâziye muallimi Yusuf Ziya Bey, tabîa Hasan Hâmid Bey, tarih ve coğrafya İbrahim Bey, din dersleri ve Farsça Süleyman Fikri Efendi, Türkçe Suat Salih Bey, Arapça Ahmed Kaid Bey, Fransızca Muzaffer Bey, terbiye-i bedeniye Ramiz Bey ve resim Yusuf Ziya Bey. Söz konusu belgede İbtidai/İlkokul kadrosu da şöyle yer almaktadır: Baş muallim Fâik bey, muallim Vehbi Bey, muallim Hayri Bey, muallim İbrahim Yaşar Bey, muallim Mehmed Hilmi Bey ve muallim Hüseyin Avni Bey (!80-9-0-0/GENEL, 146-704-28). Yunan vatandaşı olan Milyadi kardeşlere ait iki evden Dimitri Milyadi’ye ait olan küçük ev ilkokul, Stavri Milyadi’ye ait olan büyük ev ise lise binası olarak kullanılmıştır.
Antalya İdadisi’ne müslüman veya gayr-i müslim herkes kayıt yaptırabiliyordu. Gayri müslim öğrencilerin sayısı Müslüman öğrencilerin sayısının %10’una tekabül ediyordu. Müslümanları ilgilendiren İslam dini ile ilgili derslere gayr-i müslimlerin girmesi mecburi değil idi. Yalnız talep eden gayr-i müslimlerin, saygılı olmaları ve münakaşaya girmemeleri şartıyla istedikleri İslam dini ile alakalı derslere girmelerine izin veriliyordu. Şartların aksine hareket edenlere ceza verileceği ve gerekirse kaydının silineceği bilgilendirmesi yapılıyordu (BOA., MF.MKT., 1040-36).
Tanzimat programını uygulanmak ve Osmanlı Devleti’ne liyakatli memur yetiştirmek ve ihtiyaç duyulan seçkin zümreyi oluşturmak ve Osmanlı toplumunu oluşturan unsurları birbirleriyle kaynaştırmak için açılan ve ilk örneği Galatasaray Sultanisi olan sultani mektepler yaygınlaştırılmaya başlandı. Antalya İdadisi’de Eylül 1332/Eylül 1916 tarihinde Antalya Sultani Mektebi’ne dönüştürüldü (BOA., DH.UMVM., 84-57).
Antalya İdadisi, Kaleiçi Ambarlı’dan taşınarak, Lefter Milyadi’nin oğulları tüccardan Dimitri ve Stavri’nin terki olan iki Rum evinin, küçük olanının ibtidaiyeye/ilkokula, büyük olanının ise idadiye/liseye dönüştürülmesi ile devam etmiştir. 7 Kanun-i evvel 1341/7 Ekim 1925 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in imzaladığı bir kararname ile Dimitri ve Stavri kardeşlerin terk ettikleri evler Antalya Lisesi’ne tahsis edilmiştir. Söz konusu karar metni şöyledir:
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet – Kalem-i Mahsus Müdiriyeti – Adet 2873
Kararnâme
Antalya’da orta mektebin taht-i işgalinde bulunan Bakkal Dimitri’den metruk bina ile kısm-ı tâlînin bulunduğu Bakkal Stavri hanesi nısfının, mübadiller meyanında talip bulunmamasına mebni mezkur mektebe terk ve tahsisi Maarif Vekâleti’nin 14 Eylül 1341 tarih ve orta tedrisat 6214/8278 numaralı tezkiresiyle vuku bulan teklifi ve Maliye Vekâleti’nin 30 Teşrîn-i sâni 1341 tarih ve Emlâk-i Milliye 12013 numaralı mutalaanâmesi üzerine İcrâ Vekilleri Heyeti’nin 7 Kanun-i Evvel 1341 tarihli içtimaında tasvip ve kabul olunmuştur. 7 Kanûn-i evvel 1341 İmza Türkiye Reis-i Cumhuru Gazi Mustafa Kemal ve heyet.
(Devamı – Antalya Lisesi Tarihi 3 – Dimitri ve Stavri Milyadi Aileleri)
